به گزارش راه شلمچه، موضوع هسته‌ای ایران با گذشت 7 سال از آغاز به کار دولت به نقطه اول خود بازگشته است: رفع تحریم‌ها. حسن روحانی که ماه‌های پایانی ریاست بر هیات دولت را سپری می‌کند، اگر چه با وعده رفع کامل تحریم‌ها در نتیجه مذاکرات با 1+5 دولتش را تشکیل داد اما در عمل امروز نه‌تنها تحریم‌ها بر سر جای خود باقی مانده، بلکه بر شدت آنها نیز افزوده شده است و برجام هم به عنوان پروژه کلان دولت‌های یازدهم و دوازدهم به نظر می‌رسد با رویه‌ای که دولت جدید آمریکا در پیش گرفته در پایان راه قرار دارد.
با وجود تمام ارزیابی‌ها و خوشبینی‌های دستگاه سیاست خارجی کشور در ماه‌های منتهی به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا نسبت به پیروزی جو بایدن و بازگشت فوری به توافقی که ترامپ ایالات متحده را از آن خارج کرد، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا در اولویت‌های سیاست خارجی این کشور هیچ اشاره‌ای به برجام نکرد. این در حالی است که جمع‌بندی مغایر با واقعیت سیاست خارجی در داخل کشور از ورود بایدن به کاخ سفید تا جایی بود که تصور می‌کرد از نخستین فرمان‌های اجرایی رئیس‌جمهور منتخب آمریکا بازگشت به برجام است.
اما در کنار سکوت بایدن درباره توافق هسته‌ای سال 2015، اعضای سیاست خارجی و امنیت ملی او، ضمن اینکه تصمیم دولت آمریکا را زمانبر دانسته‌اند، با شرط‌گذاری برای ایران، هرگونه تصمیم‌گیری این کشور درباره برجام را منوط به بازگشت تهران به محدودیت‌های مفاد توافق هسته‌ای کرده‌اند.
به عنوان نمونه تونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا چهارشنبه 8 بهمن تصریح کرد: «بایدن بسیار شفاف بوده؛ اگر ایران به پایبندی کامل به تعهدات خود ذیل برجام بازگردد، آمریکا نیز همان کار را می‌کند». بلینکن ادامه داد: «سپس، از آن - بازگشت به توافق- به عنوان بستری برای ایجاد توافقی قوی‌تر و طولانی‌تر که دیگر مسائل مشکل‌زا در روابط با ایران را برطرف کند، با کمک متحدان خود استفاده می‌کنیم اما هنوز فاصله زیادی با آن نقطه داریم».
همچنین سخنگوی کاخ سفید در کنفرانس خبری روز جمعه در پاسخ به سوالی درباره چارچوب زمانی بازگشت آمریکا به برجام مدعی شد توپ در زمین ایران است. جن ساکی در جواب خبرنگاری که پرسید «جو بایدن» رئیس‌جمهور آمریکا چه زمانی مذاکرات برای توافق درباره ایران را آغاز خواهد کرد، گفت: «این مساله واقعا به ایران بستگی دارد».
او در ادامه گفت: «اگر ایران به پایبندی کامل به تعهداتش در برجام برگردد، ایالات متحده نیز همین کار را انجام خواهد داد و از این مساله به عنوان مبنایی برای رسیدن به توافقی طولانی‌تر و قوی‌تر که سایر حوزه‌های محل نگرانی را هم پوشش‌دهد، استفاده خواهد کرد». با این حال رئیس‌جمهور آمریکا نخستین موضع رسمی خود نسبت به برجام را در شرایطی مبهم اعلام کرد.
جو بایدن در پاسخ به سوال مجری شبکه سی‌بی‌اس آمریکا در برنامه Face The Nation درباره «امکان رفع تحریم‌ها برای متقاعد کردن تهران برای بازگشت به میز مذاکره و نجات توافق هسته‌ای»، فقط گفت: «نه» و وقتی مجری از او پرسید که آیا ابتدا ایرانی‌ها باید غنی‌سازی اورانیوم را متوقف کنند، سرش را به علامت پاسخ مثبت حرکت داد.
این در حالی است که با توجه به تجربه 5 سال اخیر و بعد از انعقاد برنامه جامع اقدام مشترک، در طرف مقابل رهبر انقلاب سیاست قطعی و غیرقابل تجدیدنظر ایران درباره بازگشت به تعهدات برجامی را صریحا و به طور واضح لغو تحریم‌ها اعلام کردند.
رهبر انقلاب در دیدار جمعی از فرماندهان نیروی هوایی ارتش گفتند: بر اساس منطق و استدلال، آمریکا و ۳ کشور اروپایی که تعهدات برجامی خود را زیر پا گذاشته‌اند، حق تعیین شرط و شروط برای برجام ندارند. ایشان در ادامه سیاست قطعی، غیرقابل بازگشت و عدول‌ناپذیر جمهوری اسلامی درباره برجام را که مورد اتفاق همه مسؤولان کشور است، به این شکل بیان کردند: اگر می‌خواهند ایران به تعهدات برجامی خود برگردد باید آمریکا تحریم‌ها را در عمل و نه با زبان یا روی کاغذ، کلا لغو کند، آنگاه پس از راستی‌آزمایی صحت لغو تحریم‌ها، جمهوری اسلامی به تعهدات برجامی خود باز خواهد گشت.
از سوی دیگر بر خلاف تصویرهای غیرواقع‌بینانه‌ای که دولت بایدن را همان دولت اوباما می‌داند و با وجود حضور اشخاصی مانند تونی بلینکن، جان کری، وندی شرمن و جیک سالیوان در دولت جدید آمریکا، دولت بایدن راه دولت اوباما را در قبال برجام در پیش نخواهد گرفت. سیاست خارجی این دولت در موضوعاتی مانند ایران پروسه‌محور خواهد بود و اظهارات افراد حلقه اول بایدن نشان می‌دهد سیاست خارجی چهل‌و‌ششمین رئیس‌جمهور آمریکا ترکیبی از سیاست‌های اجماع‌گرایانه دولت اوباما و فشار حداکثری دولت ترامپ خواهد بود.
ضمن اینکه کاخ سفید در دوره جدید نمی‌خواهد اهرم تحریم‌های گسترده‌ای که ترامپ بر جا گذاشته است را برای فشار بر ایران از دست بدهد، در مقابل تهران هم با کلید زدن توسعه برنامه هسته‌ای و غنی‌سازی 20 درصدی اورانیوم برگ برنده‌ای در برابر فشار واشنگتن قرار داده است؛ اهرمی که در آینده نزدیک بایدن و همراهانش را بشدت تحت فشار قرار خواهد داد.
به بیان دیگر در مقابل رویکرد جدیدی که آمریکا طراحی کرده است، ایران اما با ابتکار مجلس شورای اسلامی به دنبال تغییر ریل و تبدیل رویکرد منفعلانه به رویکرد فعالانه در برابر عهدشکنی طرف مقابل است. قانون مقابله با رفع تحریم‌ها که روند تصویب آن پس از شهادت شهید محسن فخری‌زاده در مجلس شورای اسلامی تسریع شد، پیام علنی از طرف نظام ایران به کشورهای غربی برای تغییر فاز جمهوری اسلامی بود.
در این بین هر چند مقامات دولتی در ابتدا و پس از تصویب این طرح در برابر این قانون، موضع گرفتند و حتی به گونه‌ای سخن گفتند گویی قصد اجرای قانون مجلس را ندارند اما پس از تاکیدات رهبر معظم انقلاب و همچنین عزم مجلس اجرای این قانون، بندهایی از آن مانند راه‌اندازی نسل جدید سانتریفیوژها عملیاتی شد.
در همین راستا نیز محمدجواد ظریف یک روز پس از اظهارات جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا مبنی بر اینکه تا زمانی که ایران فرآیند غنی‌سازی اورانیوم را متوقف نکند، تحریم‌ها لغو نمی‌شود، بر اجرای قانون هسته‌ای مجلس تاکید کرد.
وزیر امور خارجه در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دوم سیما درباره سوم اسفند و اجرای قانون مجلس درباره توقف اجرای پروتکل الحاقی خاطرنشان کرد: این به معنای آن نیست که بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اخراج می‌شوند، بلکه تعداد بازرسان آژانس کمتر می‌شود و میزان بازرسی‌ها کاهش می‌یابد. آنها هستند که ضرر می‌کنند و ما از این قضیه ضرری نمی‌کنیم.
ظریف گفت: ما موظف به اجرای مصوبات مجلسیم و سوم اسفند اجرای پروتکل الحاقی متوقف می‌شود. دیر یا زود آمریکاییها ناگزیرند به برجام بازگردند، چون میدانند توافق بهتری نصیب‌شان نخواهد شد. رئیس دستگاه دیپلماسی یادآور شد: البته گفته‌ایم امکان بازگشت و معکوس کردن این روند وجود دارد. آنها می‌توانند وقت خودشان را از دست بدهند و این معکوس کردن را به تعویق بیندازند، می‌توانند هم زودتر عمل کنند. کار دشواری نیست و آنها بالاخره باید تصمیم‌شان را بگیرند. ظریف اضافه کرد: آنچه به نظر می‌رسد این است که دل‌شان می‌خواهد بازگردند ولی هنوز نتوانسته‌اند تصمیم بگیرند و ما صبر می‌کنیم تا تصمیم‌شان را بگیرند.
در واقع با درک شرایط جدید در کاخ سفید، ایران هم متناسب با وضع موجود شروط خود را به‌روز‌رسانی می‌کند، از این رو بیانات رهبر انقلاب مبنی بر لغو تحریم‌ها در چنین فضایی قابل فهم است.
در همین زمینه پولیتیکو طی گزارشی نوشت: در شرایط سیاسی فعلی رد پیشنهاد بلینکن (اول ایران تعهداتش را برگرداند بعد آمریکا) توسط ایران کاملا قابل درک است. دولت ترامپ اعتبار دیپلماتیک آمریکا را نه‌تنها در توافق هسته‌ای ایران، بلکه در طیف وسیعی از توافقنامه‌های بین‌المللی از بین برده است.
با توجه به اینکه نه واشنگتن و نه تهران نخستین کسی نیستند که باید به طور کامل به تعهدات خود بازگردند، بایدن باید راهی را برای انجام کاری ماهرانه و دشوار پیدا کند؛ اینکه هر ۲ طرف مجبور شوند به طور همزمان تعهدات خود را از سر گیرند. این رسانه آمریکایی می‌نویسد: اما بایدن باید راهی برای گفت‌وگوهای مستقیم باز کند.
نخست اینکه آمریکا می‌تواند معافیت‌های فروش نفت ایران را دوباره برقرار کند. این روند فوریت ترمیم توافق را کاهش خواهد داد. تلاش دولت بایدن برای ورود مجدد به توافق هسته‌ای با افزایش فروش نفت ایران منطق «برد- برد» توافق هسته‌ای را نشان خواهد داد.
درآمد ایران از فروش نفت به حساب‌های سپرده‌گذاری تعلق می‌گیرد و تحت شرایط معافیت تحت نظارت دقیق قرار می‌گیرد.
درآمد ایران برای تجارت معاف از تحریم با کشوری که وجوه در آن نگهداری می‌شود، استفاده می‌شود. چنین اقدامی در جهت رفع یک تنش اساسی با متحدان ایالات متحده مانند کره جنوبی، ژاپن و هند است که امنیت انرژی آنها تحت تأثیر تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران قرار گرفته است. دوم اینکه دولت بایدن می‌تواند از درخواست ایران برای دریافت وام از صندوق بین‌المللی پول پشتیبانی کند.
درخواست ایران به‌رغم ارزیابی فنی صندوق بین‌المللی پول مبنی بر اینکه ایران واجد شرایط حمایت مالی برای رسیدگی به بحران تراز پرداخت‌های ایجاد شده توسط همه‌گیری کرونا است، نادیده انگاشته شده.
ایران اعلام کرده آماده است این وجوه به حساب‌هایش در خارج از کشور واریز شود تا برای پرداخت واردات معاف از تحریم استفاده شود. وجوه مستقیما به خزانه دولت ایران وارد نمی‌شود، بلکه برای پرداخت کسری تجارت استفاده می‌شود.
دولت بایدن باید این وام را به عنوان بخشی از تعهد خود برای رسیدگی به تأثیرات انسانی تحریم‌ها و فشار گسترده‌تری برای تشویق صندوق بین‌المللی پول برای استفاده از ظرفیت‌های مالی کامل خود برای رسیدگی به بحران اقتصادی مداوم ناشی از همه‌گیری، اعطا کند.
به گزارش وطن امروز، سرانجام؛ گزینه سوم می‌تواند سهولت دسترسی ایران به ذخایر ارزی موجود خود باشد. با این تفاسیر ایران منتظر بازگشت روی کاغذ آمریکا به برجام نیست. از نظر ایران ارائه هر گونه مشوق محدود از سوی آمریکا که با هدف ترغیب تهران برای بازگشت به مفاد برجام صورت پذیرد، مردود است.
