به گزارش راه شلمچه، نمی‌خواهم برایتان از زایش نور و فرار اهریمن تاریکی در شب یلدا بگویم. از داستان‌های چله بزرگه و چله کوچکه و خاطرات دور کرسی هم نمی‌خواهم بگویم. به رسم و رسوم شب‌چله‌ای‌بُرون برای عروس و حنا بستن گوسفند در مرودشت فارس و فرستادنش برای خانواده عروس هم کاری ندارم.
از جوراب‌های پشمی بلندی که بافته می‌شد و جوانان و میانسالان طالقان یواشکی بدون آنکه چهره‌شان دیده شود با بند به پشت خانه‌ها پرتاب می‌کردند و خانم خانه با دیدن آنها داخلشان را از گردو، توت، کشمش، برگه زردآلوی خشک شده پُر می‌کرد و پس می‌فرستاد، هم نمی‌خواهم بگویم.
از همه این قصه‌ها و رسم و رسوم که شنیدن هر کدام لطف خود را دارد که بگذریم، می‌رسیم به هیجان‌انگیزترین، جذاب‌ترین و خوشمزه‌ترین قسمت شب یلدا؛ بله می‌خواهم از خوراکی‌ها و غذاهایی که در شب یلدا از قدیم رسم بوده و تا امروز ادامه داشته و برای پذیرایی از مهمانان استفاده می‌شده، بگویم.
در جای جای ایران زمین، گوشه و کنار این سرزمین، از گذشته‌های دور یلدا گرامی داشته می‌شده و همچنان مردم چهار گوشه ایران این آیین را هر سال جشن می‌گیرند؛ از آذربایجان شرقی و غربی در شمال شرق کشور گرفته تا بوشهر در جنوب و از خراسان تا اصفهان و شیراز و دیگر نقاط کشور. هر کدام هم رسم و آیین ویژه خود را دارند. متون و نوشته‌ها و روایت‌های زیادی درباره این شب و غذاها و خوراکی‌های مخصوص آن سخن گفته شده است.
در خراسان بیشتر لبو یا چغندر، شلغم و شربت و شیرینی خوراکی‌های شب یلدا به حساب می‌آمد. در فارس سفرهٔ شب یلدای شیرازی‌ها مثل سفرهٔ نوروز رنگین بوده است؛ هندوانه، خرما، رنگینک جزو جدایی‌ناپذیر مراسم این شب است.
در قزوین خوردن میوه‌های مختلف به ویژه میوه‌هایی که قرمز رنگ همراه با خوراکی‌های دیگر کاری پسندیده بوده است. در سنندج مرکز استان کردستان از قدیم با دلمه و نان سنگک از مهمان‌ها پذیرایی می‌کردند. در گلستان سرسبز نیز خوردن آجیل و میوه مخصوصاً هندوانه، انار، پرتقال و شیرینی‌هایی مانند مَت و کَسمَک از آداب این شب بوده؛ و...
جعفر شهری نیز در کتاب تهران قدیم نوشته است: «تهرانی‌ها با میوه‌های تازه فصل پاییز و میوه‌های خشک‌شده تابستان و آجیل از میهمانان پذیرایی می‌کردند و معتقد بودند که خوردنی‌های سفره شب یلدا مثل خوراکی‌های پای سفره هفت‌سین، می‌تواند طبیعت گرم را سرد طبیعت سرد را گرم کند به این صورت کسانی که از گرمی‌مزاج رنج می‌بردند، هندوانه و انار و کسانی که از سردمزاج بودن‌شان ناراحت بودند توت، کشمش و خرما می‌خوردند.»
برای شب یلدا و جشن گرفتن این آیین کهن ایرانی، در سرتاسر ایران سفره‌ای پهن می‌شود و هر خطه به رسم و سنت خود آن را چیدمان می‌کنند. در این بین اما خوراکی‌ها و میوه‌هایی هستند که در همه سفره‌ها گذاشته می‌شوند و نقطه مشترک همه‌مان هستند:
میوه‌ها نقش اصلی سفره شب یلدا را بازی می‌کنند. در این شب بیشتر از میوه‌های قرمز رنگ استفاده می‌کنند؛ زیرا معتقدند که رنگ سرخ این میوه‌ها نماد خورشید است.
انار
میوه اصلی سفره شب یلدا انار است. در گذشته رنگ قرمز انار را نماد شادی و خورشید می‌دانستند و به دلیل دانه‌های زیاد آن، از این میوه به عنوان نماد برکت و باروری یاد می‌کردند. در نتیجه با خوردن این میوه در شب یلدا از آن برکت گرفته و نیروی باروری خود را افزایش می‌دادند. گفتنی است انار از دوران قدیم به عنوان یک میوه مقدس شناخته می‌شد و مضاف برآن‌که در ادیان مختلف جایگاه ویژه‌ای دارد، از دید مسلمانان نیز میوه‌ای مقدس بوده و در قرآن کریم هم از آن به عنوان میوه بهشتی یاد شده است.
انار از میوه‌های خوشمزه‌ای است که به تنهایی دانه کردن آن و خوردنش لذت‌بخش است.
هندوانه
یکی دیگر از میوه‌های اصلی سفره شب یلدا، هندوانه است. با وجود آنکه هندوانه مخصوص فصل تابستان و اوقات گرم سال است، اما خوردن آن در این شب بیشتر یادآور تابستان و گرمای آن است. مضاف براین قرمزی رنگ آن نیز نماد خورشید و روشنایی است. در قدیم معتقد بودند که با خوردن هندوانه در شب یلدا، می‌توان خود را در تمام طول چله بزرگ و کوچک از سرما حفظ کرد.
میوه‌های پاییزی
به غیر از انار و هندوانه، دیگر میوه‌های پاییزی نیز زینت‌بخش سفره شب یلدا هستند. درواقع می‌توان در کنار میوه‌های اصلی این شب از پرتقال، سیب، خرمالو، گلابی و حتی لبو و کدوتنبل نیز در سفره یلدای خود استفاده کرد.
آجیل شب یلدا
در کنار میوه، مصرف انواع آجیل و تنقلات نیز از آداب و رسوم این شب محسوب می‌شود. پسته، گردو، بادام و فندق به همراه انجیر، توت خشک، نخودچی و کشمش در کنار انواع تخمه جزو آجیل شب یلدا هستند که معمولا ایرانی‌ها در این شب از آنها نوش جان می‌کنند. البته امروزه در کنار آجیل، یکسری تنقلات و شیرینی‌ها نظیر باسلوق و پشمک نیز اضافه شده است.
همه این‌ها را گفتم که به این بهانه شب یلدا را گرامی بداریم و این چله‌بزرگه را به خوشی پشت سر بگذاریم. اما این را هم از قول نصرالله حدادی، پژوهشگر تاریخ و فرهنگ درباره این رسم دیرینه بگویم که در قدیم هیچ خوراکی از بازار خریداری نمی‌شد و معمولا همه را زنان خانواده در طول سال جمع‌آوری و تهیه می‌کردند و در شب یلدا مهمان‌ها نیز با خود خوراکی می‌آوردند...
همشهری
